С 2023 года в Казахстане действует закон о банкротстве физических лиц. За это время тысячи граждан воспользовались процедурой, чтобы избавиться от долгов и начать финансовую жизнь с чистого листа. Однако в 2025 году закон был существенно доработан. Поправки сделали процедуру более гибкой, а для многих казахстанцев – доступной.

Основные изменения в законе о банкротстве с 2025 года

В январе и марте 2025 года в закон внесены ключевые поправки:

Расширение долговых обязательств: теперь списанию подлежат не только кредиты и займы у банков и МФО, но и долги перед другими кредиторами — в том числе частными займодателями и организациями.
Срок давности: долги, возникшие до 1 января 2025 года, можно списывать даже без урегулирования.
Право должника завершить процедуру: гражданин может в любой момент самостоятельно прекратить внесудебное банкротство.
Полномочия финансового управляющего: управляющий получил больше инструментов для работы с кредиторами, включая возможность заключать мировые соглашения.
Tazalau: запущена электронная система на платформе Qoldau для автоматизации подачи заявлений и контроля за процедурой.
После завершения банкротства списываются все долги, даже те, которые отсутствуют в базе кредитных бюро.

Эти изменения направлены на то, чтобы избавить людей от долгового бремени и снизить нагрузку на суды.

Практическое значение

Банкротство стало реальным инструментом защиты. Для многих казахстанцев это единственный шанс выйти из замкнутого круга долгов и коллекторского давления. Теперь процедура более прозрачна и учитывает интересы должников, а также защищает их имущество от неправомерных притязаний.

Однако важно понимать: банкротство накладывает определённые ограничения — например, временный запрет на новые кредиты и ограничение на предпринимательскую деятельность.

Кейсы из практики

Кейс 1. Освобождение от долгов перед банком и частным займодателем

Жительница Алматы накопила долг 6,5 млн тенге: 3,8 млн в банке и 2,7 млн у частного лица. Ранее списать долг перед физическим займодателем было невозможно. В 2025 году, после изменений, юрист помог ей пройти процедуру внесудебного банкротства. Все обязательства были списаны, и клиентка сохранила квартиру, которая является единственным жильём.

Кейс 2. Списание долгов по микрокредитам

Мужчина из Шымкента имел 12 активных микрокредитов, сумма долга превышала 2 млн тенге. Ранее его заявки отклонялись из-за отсутствия сведений в кредитном бюро по части долгов. Юрист подал документы через систему Tazalau, сославшись на новые правила. В результате процедура банкротства завершилась, и клиент освободился от всех долгов.

Кейс 3. Прекращение давления коллекторов

В Астане женщина после потери работы не могла выплачивать кредит в 4 млн тенге. Коллекторы регулярно беспокоили её семью. После подачи заявления на банкротство юрист доказал, что требования кредиторов не соответствуют новым нормам. Все звонки и претензии прекратились, а спустя 6 месяцев она полностью освободилась от обязательств.

Кейс 4. Мировое соглашение через финансового управляющего

Предприниматель из Костаная задолжал 8 млн тенге банку. Вместо полного списания долга юрист предложил заключить мировое соглашение: часть долга была реструктурирована, а оставшаяся сумма списана. Благодаря поправкам 2025 года финансовый управляющий смог узаконить это решение.

Документы для предоставления бесплатной юридической помощи

А К Т У А Л Ь Н О Е

СПИСАНИЕ БАНКОВСКОГО ЗАЙМА, ОФОРМЛЕННОГО НА КЛИЕНТА МОШЕННИЧЕСКИМ ПУТЕМ НА ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

KZ. «Zangerler palatasi» заң консультанттар палатасының мүшесі, «Халықтың игілігіне» қоғамдық бақылау» Республикалық қоғамдық бірлестігінің төрағасы — Қайрат Алиханович Битасовтың: «Қазақстан Республикасының аумағында клиенттің атына алаяқтық жолмен рәсімделген банк несиесін заңды негізде жабу мәселесі» тақырыбы бойынша. 2025 жылдың 9 қарашасында Шымкент қаласында берген ТҮСІНДІРМЕСІ

Қазақстан Республикасының азаматтарының атына алаяқтық схемаларды қолдана отырып банктік несиелердің рәсімделген фактілері анықталғанына байланысты, Қазақстан Республикасының қаржы қызметтері мен тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы қолданыстағы заңнамалық актілерге сәйкес, аталған несиелер бойынша қарызды жабу (өшіру) әрекеттерінің құқықтық тұрғыдан заңдылығы құқықтық негізде қарастырылды.

Қазақстан Республикасының «Банктер және банк қызметі туралы» Заңының 34-бабының 5-5-тармағына сәйкес (әрі қарай – Заң), банкке, банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға, жеке тұлғамен интернет арқылы банктік қарыз шарты жасасуға, оның биометриялық сәйкестендіруін өткізбей, тыйым салынады. Биометриялық сәйкестендірудің жүргізу тәртібін уәкілетті орган анықтайды.

Банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар, жеке тұлғамен интернет арқылы банктік қарыз шарты жасасқан жағдайда, аталған тармақтың бірінші бөлігінде көзделген талап сақталмаған болса, банк немесе ұйым осы банктік қарыз бойынша міндеттемелерді орындауды талап етуге құқылы емес. Аталған банктік қарыз берілген факті анықталған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде, банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым 5-2-бабының тоғызыншы бөлігінде көзделген шараларды, оның оныншы бөлігі талаптарын ескере отырып, қабылдайды.

Аталған норма 2025 жылдың 30 қыркүйегінен бастап қолданысқа енгізілген.

Биометриялық сәйкестендіру – адамның тек оған тән биологиялық немесе мінез-құлық ерекшеліктері бойынша жүйелі түрде анықталуы. Бұл процесс биометриялық деректерді жинауды қамтиды, мысалы, саусақ іздері, көздің қарашығының үлгісі, дауыс ерекшеліктері немесе бет пішіні, және тұлғаны анықтау үшін оларды деректер базасымен салыстыруды көздейді.

Банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым Қазақстан Республикасының Заңының 34-бабының 5-5-тармағында көзделген талапты сақтамай банктік қарыз берген жағдайда, аталған банк немесе ұйым жеке тұлғадан осы банктік қарыз бойынша міндеттемелерді талап етуге құқығы жоқ. Аталған талап сақталмай, банктік қарыз берілген факті анықталған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде, банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым келесі шараларды қабылдайды:

клиенттің аталған банктік қарызы бойынша берешегін есептен шығару туралы шешім қабылдайды;
клиенттің осы банктік қарызы бойынша берешекті өндіріп алу және талап қою жұмысын тоқтатады;
клиенттің кредиттік тарихына банктік қарыз туралы ақпаратты түзетулер арқылы енгізіп, осындай ақпаратты кредиттік бюролардан алып тастайды;
клиентке аталған банктік қарыз бойынша бұрын ұсталған (төленген) сыйақы және (немесе) өсімпұл сомаларын қайтарады.

Аталған шаралар банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым құқық қорғау органдарының процессуалдық құжаттарын алған жағдайда ғана қолданылады. Мұндай құжаттар: қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалуына ықпал еткен мән-жайларды жою жөніндегі ұсыну немесе банк қарызының алаяқтық жолмен ресімделуіне байланысты қарыз алушы – жеке тұлғаны жәбірленуші деп тану туралы қаулы.

Аталған Заңының 34-бабының 15-тармағына сәйкес, банк және (немесе) банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым банктік құпияны құрайтын ақпаратқа заңсыз қол жеткізу фактісі, оны заңсыз өзгерту, үшінші тұлғалардың өзге де заңсыз (алаяқтық сипаттағы) әрекеттері немесе жеке тұлғалардың банктік қарыздары бойынша өзге де заңсыз іс-әрекеттер анықталған сәттен бастап:

бір жұмыс күні ішінде бұл туралы клиентті және уәкілетті органды хабардар етуге;
екі жұмыс күні ішінде заңсыз іс-әрекеттерді жою жөнінде шаралар қабылдауға;
он жұмыс күні ішінде осындай іс-әрекеттердің салдарын жою жөнінде шаралар қабылдауға міндетті.

Құқық қорғау органдары Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексіне сәйкес шығарған қылмыстық құқық бұзушылықтың жасалуына ықпал еткен мән-жайларды жою жөнінде шаралар қабылдау туралы ұсынуның немесе банк қарызының алаяқтық жолмен ресімделуіне байланысты қылмыстық құқық бұзушылық бойынша қарыз алушы – жеке тұлғаны жәбірленуші деп тану туралы қаулының негізінде банк және (немесе) банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым үш күнтізбелік күннен кешіктірмей:

клиенттің аталған қарызы бойынша берешекті өндіріп алу және талап қою жұмысын тоқтатады;
клиенттің осы қарызы бойынша сыйақы мен (немесе) айыппұл (өсімпұл, тұрақсыздық айыбы) есептеуді тоқтатады.

Банк, жекелеген банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйым, соттың заңды күшіне енген, қылмыстық іс бойынша жәбірленуші деп танылған клиентке үшінші тұлғаның оның сәйкестендіру құралдарын заңсыз алу және пайдалану нәтижесінде, соның ішінде банктің қашықтан қызмет көрсету бағдарламалық жасақтамасына қашықтан қол жеткізу арқылы немесе банк, жекелеген банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйым тарапынан биометриялық сәйкестендіру тәртібін не уәкілетті органның ішкі және сыртқы алаяқтық фактілерін анықтау, тіркеу және талдау жөніндегі нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген талаптарды бұзу жолымен клиенттің атына банктік қарыздың алаяқтық тәсілмен ресімделгені анықталған фактісін белгілейтін сот актісін алған күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей, клиенттің банктік қарызы бойынша берешегін есептен шығару туралы шешім қабылдайды, сондай-ақ аталған банктік қарыз бойынша бұрын ұсталған (төленген) сомаларды клиентке қайтару жөнінде шаралар қабылдайды.

ҚР Қылмыстық-процестік кодексінің 71-бабының 1-бөлігіне сәйкес, қылмыстық құқық бұзушылықтың салдарынан моральдық, физикалық немесе мүліктік зиян келтірілген деп пайымдауға (болжануға) негіз болған адам жәбірленуші деп танылады.

Осы Кодексінің 71-бабы 1-1-бөлігіне сәйкес, сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам бірінші бөлікте көзделген жағдайларда тұлғаны дереу (шұғыл түрде) жәбірленуші деп тануға міндетті.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 71-бабының 3-бөлігіне сәйкес, тұлға тиісті қаулы шығарылғаннан кейін қылмыстық процесте жәбірленуші деп танылады.

Демек, Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексіне сәйкес құқық қорғау органдары енгізген (шығарған) қылмыстық құқық бұзушылық жасауға ықпал еткен мән-жайларды жою жөнінде шаралар қабылдау туралы ұсыну не болмаса банк қарызын алаяқтық жолмен ресімдеуге байланысты қылмыстық құқық бұзушылық бойынша қарыз алушы – жеке тұлғаны жәбірленуші деп тану туралы қаулы негізінде, банк, жекелеген банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйым үш күнтізбелік күннен кешіктірмей:

клиенттің осындай қарызы бойынша берешекті өндіріп алу мен талап қою жұмысын тоқтатады;
клиенттің осындай қарызы бойынша сыйақы мен (немесе) айыппұл есептеуді тоқтатады.

Әрі қарай, банк немесе банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым, соттың заңды күшіне енген үкімі негізінде, аталған Заңның 34-бабының 15-тармағында көзделген мән-жайлар расталған жағдайда, клиенттің банк қарызы бойынша берешегін есептен шығарып, бұрын ұсталған (төленген) сомаларды клиентке қайтаруға міндетті.

Осыған ұқсас ережелер «Микроқаржы қызметі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабында да көзделген.

RU. РАЗЪЯСНЕНИЕ дано членом Палаты юридических консультантов «Zangerler palatasi», председателем Республиканского общественного объединения «Общественный контроль «Во благо народа» Битасовым Кайратом Алихановичем по состоянию на 9 ноября 2025 года, г. Шымкент.

Тема: Списание банковского займа, оформленного на клиента мошенническим путем на территории Республики Казахстан

В связи с выявлением фактов оформления банковских займов на имя граждан Республики Казахстан с использованием мошеннических схем, и с учетом действующего законодательства Республики Казахстан в сфере финансовых услуг и защиты прав потребителей, рассматривается вопрос о законности списания задолженности по указанным займам, полученным незаконным путем.

Согласно п.5-5 ст.34 ЗРК «О банках и банковской деятельности в РК» (далее – Закон), банку, организации, осуществляющей отдельные виды банковских операций, запрещается заключать договор банковского займа с физическим лицом посредством Интернета без проведения его биометрической идентификации, порядок проведения которой определяется уполномоченным органом.

В случае заключения банком, организацией, осуществляющей отдельные виды банковских операций, договора банковского займа с физическим лицом посредством Интернета без соблюдения требования, установленного частью первой настоящего пункта, банк, организация, осуществляющая отдельные виды банковских операций, не вправе требовать исполнения обязательств по такому банковскому займу и не позднее трех рабочих дней с даты выявления факта выдачи такого банковского займа принимают меры, предусмотренные частью девятой, с учетом требований части десятой п.5-2 настоящей статьи.

Указанная выше норма действует с 30.09.2025г.

Биометрическая идентификация – это автоматическое распознавание человека по его уникальным биологическим или поведенческим характеристикам. Этот процесс включает сбор биометрических данных, таких как отпечатки пальцев, рисунок радужной оболочки глаза, особенности голоса или черты лица, и их сравнение с базой данных для установления личности.

В случае выдачи банком, организацией, осуществляющей отдельные виды банковских операций, банковского займа без соблюдения требования, предусмотренного пунктом 5-5 ст.34 Закона, банк, организация, осуществляющая отдельные виды банковских операций, не вправе требовать от физического лица исполнения обязательств по такому банковскому займу. Не позднее трех рабочих дней со дня выявления факта выдачи банковского займа без соблюдения указанного требования, банк, организация, осуществляющая отдельные виды банковских операций, принимают следующие меры:

— принимают решение о списании задолженности клиента по такому банковскому займу;

— прекращают взыскание задолженности и претензионно-исковую работу по такому банковскому займу клиента;

— вносят корректировки в кредитную историю клиента в кредитных бюро путем устранения записей об информации по такому банковскому займу;

— осуществляют возврат клиенту ранее удержанных (уплаченных) сумм вознаграждения и (или) неустойки по такому банковскому займу.

Указанные меры применяются при условии получения банком, организацией, осуществляющей отдельные виды банковских операций, процессуальных документов правоохранительных органов: представление о принятии мер по устранению обстоятельств, способствовавших совершению уголовного правонарушения, либо постановление о признании заемщика – физического лица потерпевшим по уголовному правонарушению, связанному с оформлением банковского займа мошенническим способом.

В соответствии с п.15 ст.34 Закона, с момента обнаружения неправомерного доступа к информации, составляющей банковскую тайну, ее неправомерного изменения, осуществления неправомерных действий со стороны третьих лиц либо иных незаконных (мошеннических) действий с банковскими займами физических лиц банк, организация, осуществляющая отдельные виды банковских операций, в течение одного рабочего дня информируют об этом клиента и уполномоченный орган, в течение двух рабочих дней принимают меры для устранения неправомерных действий и в течение десяти рабочих дней принимают меры для устранения последствий таких действий.

На основании внесенного (вынесенного) правоохранительными органами в соответствии с Уголовно-процессуальным кодексом Республики Казахстан представления о принятии мер по устранению обстоятельств, способствовавших совершению уголовного правонарушения, либо постановления о признании заемщика – физического лица потерпевшим по уголовному правонарушению, связанному с оформлением банковского займа мошенническим способом, банк, организация, осуществляющая отдельные виды банковских операций, не позднее трех календарных дней:

— приостанавливают взыскание задолженности и претензионно-исковую работу по такому банковскому займу клиента;

— приостанавливают начисление вознаграждения и (или) неустойки по такому банковскому займу клиента.

Банк, организация, осуществляющая отдельные виды банковских операций, не позднее десяти рабочих дней с даты получения вступившего в законную силу судебного акта, в котором установлен факт оформления на клиента, признанного потерпевшим по уголовному делу, банковского займа мошенническим способом вследствие незаконного получения и использования третьим лицом идентификационных средств клиента, в том числе при оформлении банковского займа путем использования удаленного управления программным обеспечением дистанционного оказания услуг банка или нарушения банком, организацией, осуществляющей отдельные виды банковских операций, порядка проведения биометрической идентификации либо установленных нормативным правовым актом уполномоченного органа требований по выявлению, фиксации и анализу фактов внутреннего и внешнего мошенничества, принимают решение о списании задолженности клиента по банковскому займу, а также меры по возврату клиенту ранее удержанных (уплаченных) сумм по такому банковскому займу.

Согласно ч.1 ст.71 УПК РК, потерпевшим в уголовном процессе признается лицо, в отношении которого есть основание полагать, что ему непосредственно уголовным правонарушением причинен моральный, физический или имущественный вред.

В соответствии с ч.1-1 ст.71 УПК РК, лицо, осуществляющее досудебное расследование, обязано незамедлительно признать лицо потерпевшим в случаях, предусмотренных частью первой настоящей статьи.

Согласно ч.3 ст.71 УПК РК, лицо признается в уголовном процессе потерпевшим после вынесения соответствующего постановления.

Таким образом, на основании внесенного (вынесенного) правоохранительными органами в соответствии с УПК РК представления о принятии мер по устранению обстоятельств, способствовавших совершению уголовного правонарушения, либо постановления о признании заемщика – физического лица потерпевшим по уголовному правонарушению, связанному с оформлением банковского займа мошенническим способом, банк, организация, осуществляющая отдельные виды банковских операций, не позднее трех календарных дней: